Thuế đối ứng của Mỹ: Từ phán quyết tòa án đến bức tranh kinh tế toàn cầu

Trong bối cảnh căng thẳng thương mại ngày càng leo thang, vào đầu tháng 4/2025, Tổng thống Donald Trump đã ban hành một sắc lệnh áp thuế đối ứng (reciprocal tariffs) đối với hàng hóa nhập khẩu từ khoảng 60 quốc gia. Mục tiêu ban đầu là “cân bằng thương mại, bảo vệ ngành sản xuất nội địa” nhưng thực tế đã tạo ra những sóng gió lớn trên cả phương diện pháp lý lẫn kinh tế. Đến cuối tháng 5/2025, Tòa án Thương mại Quốc tế Mỹ (USCIT) ra phán quyết hủy bỏ hoàn toàn mức thuế này, song ngay lập tức, lệnh tạm hoãn (stay order) từ Tòa phúc thẩm liên bang lại cho phép thuế tiếp tục có hiệu lực cho đến khi có phán quyết cuối cùng. Điều này đặt ra câu hỏi: vì sao thuế đối ứng bị “hủy bỏ” nhưng vẫn còn áp dụng trên thực tế?

Thuật ngữ và lịch sử sơ lược về “thuế đối ứng”

Thuế đối ứng (reciprocal tariffs) là mức thuế nhập khẩu mà một quốc gia áp lên hàng hóa của một nước khác nhằm “đáp trả” chính sách thuế mà nước kia áp lên sản phẩm nước mình.

Trong diễn văn ngày 2/4/2025, Tổng thống Trump tuyên bố Mỹ đang chịu tình trạng “thua về thương mại”. Ông cho rằng nhiều nước đã đánh thuế hàng hóa Mỹ quá cao, gây thiệt hại cho doanh nghiệp và người lao động. Do đó, ông ra sắc lệnh áp thuế nhập khẩu cơ bản 10%, thậm chí tới 50% với những nước “ăn gian” nhất.

Trước khi có sắc lệnh mới, Mỹ từng áp thuế cao lên nhôm, thép (theo Mục 232 về an ninh quốc gia) và đánh thuế bổ sung lên hàng hóa Trung Quốc (theo Mục 301 về vi phạm sở hữu trí tuệ).

Sắc lệnh “thuế đối ứng” lần này tận dụng Đạo luật quyền lực kinh tế khẩn cấp quốc tế (IEEPA) 1977, vốn được ban hành để đối phó khủng hoảng an ninh. Tuy nhiên, việc sử dụng IEEPA để áp thuế mậu dịch gây tranh cãi vì quan hệ giữa “an ninh quốc gia” và “cân bằng thương mại” không hẳn trùng khớp.

Phán quyết của Tòa án Thương mại Quốc tế (USCIT)

Ngày 28/5/2025, USCIT (Tòa án Thương mại Quốc tế tại Manhattan) đã ra phán quyết bác bỏ hoàn toàn sắc lệnh thuế đối ứng mà Trump đưa ra. Lý do chủ yếu:

- USCIT cho rằng ông Trump đã vượt quá quyền hành pháp được giao bởi IEEPA năm 1977, vì luật này chưa bao hàm phạm vi “thuế quan thương mại” như hình thức đáp trả thuế mà Trump áp dụng.

- Ba thẩm phán của USCIT—một do Tổng thống Reagan bổ nhiệm, một do Obama và một bởi chính Trump—đều đồng ý rằng việc dùng IEEPA để ban hành thuế đối ứng không hợp pháp. Điều này thể hiện tính phi đảng phái và tính chuyên môn cao của tòa.

Kết quả là mọi mức thuế 10%–50% áp lên hàng hóa của hơn 60 quốc gia sẽ bị hủy vĩnh viễn, đồng nghĩa với việc doanh nghiệp có thể làm thủ tục hoàn thuế đã nộp. Với người tiêu dùng Mỹ, đây là “tin vui” ngắn hạn vì giá một số mặt hàng nhập khẩu sẽ giảm, tránh gánh nặng thuế mới.

Kháng cáo và “thuế vẫn có hiệu lực”

Ngay sau phán quyết của USCIT, chính phủ Mỹ lập tức kháng cáo lên Tòa phúc thẩm liên bang tại Washington D.C. và xin ban hành lệnh tạm hoãn (stay order).

Ngày 29/5/2025, Tòa phúc thẩm ra quyết định tạm duy trì hiệu lực của toàn bộ mức thuế đối ứng trong thời gian chờ kết quả phúc thẩm (dự kiến 6–12 tháng). Đây chính là lý do thuế dù “bị hủy” về mặt pháp lý tạm thời nhưng vẫn được áp dụng khi giao nhận hàng.

Ba kịch bản có thể xảy ra:

1. Tòa phúc thẩm giữ nguyên phán quyết USCIT: Thuế đối ứng chính thức bị xóa bỏ, doanh nghiệp bắt đầu được hoàn thuế, thị trường khá hưng phấn.

2. Tòa phúc thẩm bác phán quyết USCIT: Thuế đối ứng có hiệu lực trở lại, buộc doanh nghiệp phải tiếp tục nộp khoản thuế 10%–50%.

3. Quy trình kéo dài, tòa trì hoãn thêm: Tình trạng pháp lý mờ mịt, cả doanh nghiệp và nhà đầu tư không biết đường đi chính sách, dẫn đến bất ổn và lo ngại dài hạn.

Ảnh hưởng sơ bộ lên thị trường tài chính toàn cầu

Ngay khi USCIT chặn thuế, chỉ số S&P 500 đã tăng khoảng 1,4%, Nasdaq vọt 1,7%—đây là tâm lý kỳ vọng căng thẳng thương mại sẽ hạ nhiệt. Vàng, vốn là kênh trú ẩn an toàn, đã mất khoảng 24 USD/oz khi thông tin “thuế bị chặn” lan rộng. Dòng tiền tạm thời chuyển từ vàng sang cổ phiếu.

Nhiều quốc gia châu Á (Việt Nam, Campuchia, Lào, Ấn Độ…) bị áp thuế ở mức cao nhất (từ 46%–50%). Do doanh nghiệp không thể chắc chắn liệu thuế có thực sự bị hủy vĩnh viễn hay không, họ buộc phải âm thầm chịu áp lực chi phí cao.

Trước đó Việt Nam cũng áp thuế 90% lên ôtô nhập xen kẽ với chính sách của Mỹ, dẫn đến việc hai bên đang “xử nhau” bằng biện pháp đáp trả thuế. Khi USCIT ra lệnh hủy, doanh nghiệp xuất khẩu hàng nông sản hay dệt may của Việt Nam mừng thầm, nhưng lệnh stay của tòa phúc thẩm khiến họ vẫn phải gánh thuế.

Kết luận

Thuế đối ứng của Mỹ dưới thời Tổng thống Trump không chỉ là một quyết sách kinh tế–chính trị, mà còn là một “ca khó” trong cách áp dụng luật khẩn cấp (IEEPA) để bảo vệ ngành sản xuất trong bối cảnh toàn cầu hóa. Dù USCIT từng ra phán quyết hủy bỏ toàn bộ sắc lệnh, lệnh tạm hoãn của Tòa phúc thẩm liên bang đã tạo ra một “bóng ma pháp lý” khiến thuế vẫn tiếp tục có hiệu lực cho đến khi có phán quyết cuối cùng. Điều này kéo theo hàng loạt hệ lụy: doanh nghiệp “không dám thở”, thị trường tài chính đảo chiều, và căng thẳng thương mại Mỹ–châu Á leo thang.

Trong những bài viết tiếp theo, chúng ta sẽ cùng bóc tách từng góc nhìn—từ pháp lý, kinh tế, chính trị đến diễn biến tài sản trên thị trường—để hiểu rõ hơn tại sao chính sách này gây ra nhiều tranh cãi đến vậy, đồng thời tìm thấy cơ hội đầu tư và chiến lược đối phó cho doanh nghiệp và nhà đầu tư cá nhân. Mời bạn đón đọc!

Để tìm hiểu thêm về tác động của chính sách thuế đến thị trường tài chính và các sàn giao dịch quốc tế, hãy truy cập WikiFX để cập nhật tin tức và phân tích chuyên sâu.